منطقه فریدون‌شهر اصفهان که به لحاظ برخورداری از ویژگی‌های کوهستانی و زاگرسی منحصربه‌فرد و هم‌جواری با کوه‌های بلند و برف‌گیر هم‌مرز با استان‌های لرستان و چهارمحال و بختیاری، در میان اهالی‌اش به سویس ایران لقب یافته است، به نظر می‌رسد به حیاط‌خلوتی برای سدسازی و طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای تبدیل‌شده است. و البته عجیب‌تر آنکه به نظر می‌رسد در حالتی تأمل‌برانگیز از چشم و گوش رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست کشور دورمانده است.

     اما انجمن مردم‌نهاد «دوستداران طبیعت شهرستان فریدون‌شهر» این روزها تبدیل به صدای آن دیار از وطن شده تلاش می‌کنند با بهره‌گیری هوشمندانه و مسئولانه از تمامی ظرفیت‌های موجود از مواهب طبیعی آن سرزمین پاسداری کرده و اجازه ندهند به بهانه‌های نخ‌نما شده و عوام‌فریبانه اندوخته‌های طبیعی سرزمین مادری‌شان به نابودی کشیده شود. منطقه فریدن یکی از سرشاخه‌های رودخانه دز و در مرز مشترک استان‌های اصفهان، لرستان و چهارمحال و بختیاری است و هدف از اجرای این طرح‌ها انتقال آب از حوضه آبخیز دز به اصفهان و فلات مرکزی است.
ماجرا را می‌توانید در یادداشت زیر که در تارنمای این انجمن منتشرشده است بخوانید:

هشدار- خطری جدی در راه است!

      در طرح های مطالعاتی انجام شده سازمان آب منطقه ای استان اصفهان برای انتقال آبهای منطقه فریدونشهر علاوه بر تونل چشمه لنگان و خدنگستان که سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب را از خروجی تونل روانه مقصد نهایی می نماید که با توجه به نرخ اعمال شده سازمان آب منطقه ای در فریدونشهر ارزش آن بالغ بر۸۰۰ میلیارد تومان در سال می باشد، اما با توجه به قانون و مقررات انتقال آب بین حوضه ای سهم حوضه مبدا (فریدونشهر) رعایت نشده است. از سوی دیگر بموجب ارقام مندرج در جدول سازمان مذکور، در صورت اجرایی شدن طرح های سد و تونل پشندگان، سد و تونل گوکان، سد یلان و انتقال آب چغیورت(آبشار پونه زار) سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب دیگر آب از حوضه مبدا خارج و به زاینده رود و حوضه مقصد اصفهان با نام “ترنم حیات” انتقال خواهد یافت.

هیچکس مخالف انتقال آب آشامیدنی برای انسان ها نیست!
     اما به لحاظ احداث سد و حفر تونل ها می تواند ناقوس مرگ حوضه مبدا شهرستان فریدونشهر را بصدا در آورد. زیرا:
حفر تونل های پشندگان و گوکان در دو نقطه متفاوت در دل بزرگترین و بلندترین کوه استان اصفهان (شاهانکوه فریدونشهر) یعنی بزرگترین دخل و تصرف غیرضرور در منابع عظیم و مجاری مختلف آبهای زیرزمینی کوهستان مذکور و زهکش نمودن همه آبها خواهد شد، که منجر به:

خشک شدن آب چشمه بابا احمد- سرداب علیا و مازه قعله
خشک شدن آب چشمه لنگان
خشک شدن آب چشمه پله مور
خشک شدن آب چشمه شاهانکوه (جوب دختر)
خشک شدن آب چشمه سرآب روستای خرسانک (خوش بهار)
خشک شدن آب چشمه دره میلگان و روستای مازه ابُل
خشک شدن آب چشمه خدنگستان
خشک شدن آب چشمه مازه وهرگان
خشک شدن آب چشمه سراب روستای دستگرد پشتکوه دامنه جنوبی شاهانکوه
خشک شدن آب چشمه برد خیمه (آب روستاهای بهرام آباد و عنایشت)
خشک شدن آب چشمه و آبشار روستای ترزه
خشک شدن آب چشمه روستای آچک
خشک شدن آب چشمه روستای بُندر
خشک شدن آب چشمه روستای مصیر
خشک شدن آب چشمه روستای هُمه
خشک شدن آب چشمه و آبشار روستای پشندگان
خشک شدن و مرگ رودخانه دره جنگلی هورو بزرگترین زیستگاه حیات وحش منطقه
خشک شدن آب چشمه روستای زمستانه و دره شادی
خشک شدن آب چشمه روستاهای هیزم و شاهان
خشک شدن آب چشمه روستاهای کمران و ویحه
خشک شدن آب چشمه روستاهای چغاگلی و گوکان
خشک شدن صدها چشمه در ارتفاعات و دامنه های جنوبی و شمالی کوهستان شاهانکوه
نابودی آبشخورهای احشام هزاران خانوار عشایری در مراتع وسیع آن کوهستان
نادیده گرفتن حق آبه حیات وحش و دیگر زیستمندان و نابودی تدریجی پوشش گیاهی منطقه و صدها گونه گیاهی و ده ها گونه جانوری
تغییر آب و هوا (اقلیم) و افزایش درجه حرارت و از بین رفتن و مرگ تدریجی پوشش جنگلی شهرستان که بزرگترین جنگل زاگرس در استان محسوب می شود و در نتیجه گسیختگی زنجیره حیاتی و منابع تجدید شونده و در نهایت موجب تخریب بسترهای کشاورزی و دامداری و کوچ اجباری و تدریجی ساکنین روستاهای مذکور
کاهش رطوبت منطقه ناشی از قطع جریان آبهای رودخانه ها و تشدید خشکسالی و … و آغاز تولید محلی ریزگردها
تخلیه میلیون ها تن خاک آفتاب و هوا نخورده سترون شده (نازا) انتقالی از دل تونل ها به محیط زیست و عرصه ملی و نابودی رویش و زایش گیاهی در سطح وسیعی از منطقه
تخریب بزرگترین کارخانه طبیعی و خدادادی تولید اکسیژن و تلطیف هوا در سطح استان

در احداث سد گوکان آیا بعضی از روستاها (گوکان و …) به زیر آب نخواهند رفت؟
آیا راههای ارتباطی دیگر روستاها (کمران و زمستانه و …) قطع نخواهد شد؟
در احداث سد پشندگان موقعیت و سرانجام روستا چگونه خواهد بود؟
آیا راههای ارتباطی روستاهای پشتکوه دوم با آن همه هزینه های میلیاردی برای راهسازی آنها چه سرنوشتی خواهند داشت؟
با توجه به زمزمه جابجایی روستای کلوسه بزرگترین روستای شهرستان به بهانه سقوط چند تکه سنگ، چشم انداز موجودیت دیگر روستاهای آن منطقه چگونه رقم خواهد خورد؟
آیا تنها راه حل مسئله روستای کلوسه، فقط با تخلیه و جابجایی حل خواهد شد؟ و راه دیگری برای آن نیست؟

     تجربه تلخ حفر تونل چشمه لنگان در دل کوه سفید فریدونشهر که منجر به خشک شدن آب چشمه ها و قنوات چند روستا و بیش از ۵۳ مزرعه گردید و عدم اجرای مصوبه ها و تعهدات چندین ساله مسئولان برای جبران خسارت و تحویل آب قطع شده آنان بر سر مزارع و از سوی دیگر عدم رهاسازی حق آبه اکوسیستم رودخانه یلان از بند چشمه لنگان و خدنگستان که منجر به مرگ کامل بخشی از رودخانه مذکور گردید، ما را بر آن میدارد تا عینک خوش بینی را به کناری بگذاریم و با هوشیاری بیشتر و احساس وظیفه در قبال سرنوشت محل و نسل های آینده از تنها سرمایه ماندگار مردم منطقه، منابع تجدید شونده: مرتع، جنگل و خاک و آب، مسئولانه حفاظت کنیم و از وقوع فاجعه زیست محیطی غیرقابل جبران جلوگیری نموده و از تراژدی مرگ دریاچه ارومیه درس عبرت بگیریم.

ما نمی خواهیم شاهانکوه بمیرد!

    از مسئولان محترم استان و شهرستان مصرانه می خواهیم مطابق اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی و قوانین و مقرارت دیگری که در این باره وضع شده است، عمل نمایند.

    اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: حفاظت محیط زیست که نسل امروز ونسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند وظیفه عمومیتلقی می شود، از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیطزیست و یا تخریب غیرقابل جبران ملازمه پیدا نماید ممنوع می باشد”.

     با توجه به قوانین و مقررات موجود در کشور ما و سازمانهای بین المللی(یونسکو) مورد تایید و تصویب دوائر مختلف که جهت اجرای طرحهای انتقال آب می بایست قبل از اجرا رعایت گردند، به شرح ذیل می باشند:

۱-حوضه های مبداٌ و تامین کننده آب نبایدمشکل کمبود آب داشته یاشند.
۲-حوضه های مقصدباید نهایت صرفه جویی و بهره برداری را نموده باشند و تمام راههای جبران کسری آب را در حوضه خود اعمال نموده باشند.
۳-در طرحهای انتقال آب،بین حوضه ای می بایست کلیه مسائل و نکات علمی،فنی،اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی در حوضه های مبدا،مقصد و در حدفاصل آنها رعایت شده باشند.
۴-روشهای انتقال آب و سازه های مورد استفاده و پیش بینی شده،خسارتی به حوضه های مبدا وارد ننمایند.
۵-حوضه های مبدا و مقصد بایستی برنامه جامعی را تدوین و اجرا نمایند تا حوضه های اصلی آبخیز تقویت شده و از حیز انتفاع خارج نگردد.
۶-طرح ها و پروژه های زیر بنایی نیازمند آب به محل سرشاخه و حوضه های آبخیز منتقل گردند.
۷-درآمد حاصل از انتقال و فروش آب ،بین حوضه های مبدا و مقصد بطور عادلانه تقسیم گردد.
۸- دیدگاهها و مدیریت اعمال شده میبایستی فرا ملیتی باشند و از دخالت دادن مسائل سیاسی جدا جلوگیری گردد”.
در بند ۵ ماده ۱۷ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تصریح شده است: “طرح های انتقال آب بین حوضه ای باید از دیدگاه توسعه پایدار، با رعایت حقوق ذینفعان و برای تامین نیازهای مختلف مصرف، مشروط به توجیه اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی و منافع ملی مورد نظر قرار گیرد.”

مگر این قوانین و مقررات برای بایگانی نوشته شده است؟ چرا به قوانین عمل نمی شود؟

     امیدواریم با توجه به نگرانی های اعلام شده و پیامدهای ترسیم شده آن، با بررسی بیشتر و همه جانبه طرحها و به حساب آوردن نظر فنی دیگر کارشناسانی که انتقال آب از طریق لوله ( و نه حفر تونل) را توصیه می نمایند. طبیعت زیبا و محیط زیست منحصر بفرد این منطقه را از مرگ حتمی نجات دهیم.

     و کلام آخر اینکه: حفر تونل ها در دل شاهانکوه بمثابه خنجری بر قلب تپنده محیط زیست و عرصه ملی نه تنها شهرستان فریدونشهر بلکه شهرستانهای غرب استان اصفهان می باشد.

ما نمی خواهیم شاهد مرگ کوهستان شاهانکوه و طبیعت زیبای آن باشیم.

ما نمی خواهیم فردا شاهد صحنه ای مانند شعر فریدون مشیری در منطقه خود باشیم:

“دشت با اندوه تلخ خویش تنها مانده است
زان‌همه سرسبزی و شور و نشاط
سنگلاخی سرد برجا مانده است
آسمان از ابر غم پوشیده است
چشمه سار لاله ها خوشیده است
جای گندم های سبز
جای دهقانان شاد
خارهای جانگزا جوشیده است.”

     این روزها با آغاز به‌کار دولت یازدهم، صدای اعتراضات فعالان حوزه محیط زیست کشور نسبت به بحران مدیریتی حاکم بر منابع آبی کشور بلندتر و رساتر شده و با تهیه بیانیه و طومار و یا تجمعات اعتراضی محیط زیستی خواستار ورود جدی‌تر مقامات ارشد کشوری به برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت ساماندهی طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، سدسازی‌های بی‌رویه و حق‌آبه‌های محیط زیستی شده‌اند.

     برای واکاوی ماجرای تلخ طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای از سرشاخه‌های کارون بزرگ به زاینده‌رود، در گفتگوی مفصل خبرنگار روزنامه تهران امروز شرکت کرده‌ام؛ می‌توانید متن کامل آن گفتگو که امروز – ۲۱ مهر ۱۳۹۲ – منتشر شده است را در زیر بخوانید:

هستی بختیاری؛

     کمبود آب  در ماه‌های گذشته در اصفهان و یزد به جیره‌بندی آب هم رسید. هرچند مسئولان این استان‌ها یک در میان آن را تکذیب کردند و خبردهی درباره آن را پیشگیری قبل از وقوع حادثه دانستند.

     آیا کارون قربانی کشت برنج در اصفهان می‌شود. همانطور که دریاچه ارومیه قربانی کشت‌های سنتی از جمله کشت سیب در زمین‌های اطراف خود شد و این روزها کشور را وارد بحرانی به نام ریزگردهای سفید کرده است؟

     سوالاتی که این روزها به شدت به نگرانی فعالان حوزه محیط‌زیست منجر شده و باعث شده تا جمعی ۵۰ نفره از هنرمندان خوزستانی از «حسن روحانی» رئیس‌جمهور و «معصومه ابتکار» بخواهند تا جلوی انتقال آب‌های جدید را از خوزستان به اصفهان و یزد بگیرند.

     حمیدرضا خدابخشی کارشناس آب نیروی خوزستان نیز در گفت‌وگو با «تهران‌امروز» می‌گوید: «انتقال آب از سرشاخه‌های بزرگ کارون یعنی از دز، خرسان و کوهرنگ در حالی از خوزستان به نام زاینده‌رود به اصفهان انتقال می‌یابد که نه تنها نفعی به حال زاینده‌رود ندارد، بلکه صرف برنج‌کاری در اصفهان می‌شود.» کاشت برنج درست زمانی دراصفهان جان گرفت که سدسازی‌ها به یکباره بخش بزرگی از آب‌های منتهی به زاینده‌رود را پشت سد جمع کردند و کشاورزان این منطقه بی‌توجه به الگوی سنتی کشاورزی در کویر به سمت کاشت برنج در منطقه رفتند. کاشت برنجی که ۷۰ درصد آب را به هدر می‌دهد و در نهایت ۳۰ درصد آن صرف کشاورزی می‌شود. اما با گذشت سه دهه از این ماجرا هم زمین‌ها برکت خود را از دست دادند و هم زاینده‌رود را خشک کردند.

     در ارومیه هم همین اتفاق به‌وقوع پیوست، سونامی سد‌سازی‌ها به جان منطقه افتاد تا به گفته «محمد درویش» کارشناس بیابان‌زدایی نزدیک به ۴۰ سد روی آب‌ها و رودخانه‌هایی که دریاچه ارومیه را تغذیه می‌کرد، زده شود. پس از آن هم کشت منطقه از انگور که آب کمتری طلب می‌کرد به سمت کاشت سیب رفت و حجم بیشتری از آب را طلب کرد.

     مسئله آنقدر پیش رفت که امروز به گفته «نادر قاضی‌پور» نماینده مردم ارومیه ۸ میلیارد تنریزگردهای نمکی این منطقه زندگی ۳ میلیون مردم منطقه را در هجمه و هجوم نخست خود تهدید می‌کند. هجومی که این روزها شروع شده است. علاوه بر زندگی انسانی، زمین‌های کشاورزی منطقه به شدت از سوی نمکی که خود پراکنده‌اند، تهدید می‌شود.

     خوزستان البته وضع بدتری از ارومیه دارد. این استان بدون خشک شدن کارون هم نزدیک به سه دهه است که با ریزگردهای ناشی از خشک شدن هورالعظیم دست و پنجه نرم می‌کند. ریزگردهایی که البته تنها به خوزستان منتهی نشده و آسمان ۲۲ استان کشور را درگیر کرده است.

     خدابخشی می‌گوید: «اصفهانی‌ها در تازه‌ترین برنامه خود به‌دنبال انتقال آب ماربر در منطقه چلگرد چهارمحال و بختیاری به زاینده‌رود هستند. حوزه‌ای که دو میلیارد متر مکعب آب آورد دارد و بخش بسیار زیادی از آ ن پشت سد‌ها جمع می‌شود.» به گفته او آب‌هایی که به اسم تامین آب شرب منطقه انتقال می‌یابد سر از زمین‌های کشاورزی منطقه درمی‌آورد.

     خدابخشی توجه همگان را به زمین‌های شالی «لنجان» اصفهان جلب می‌کند و می‌گوید: «چرا باید آب منطقه خوزستان به بخش‌های مرکزی و بیابانی انتقال داده شود تا در آ‌نها برنج‌کاشته شود.» برنجی که یکی از دلایل خشک شدن زاینده‌رود است. به گفته او درحالی اصفهان آب خوزستان را برای آبیاری زمین‌های برنج خود انتقال می‌دهد که آب نیروی خوزستان زمانی که حجم آب پایین می‌رود اجازه کشت در زمین‌های اطراف و حاشیه رودخانه را به کشاورزان نمی‌دهد. مسئله‌ای که باعث می‌شود تا حتی کشاورزان این منطقه یک فصل کشت خود را از دست بدهند. اما همین آب از خوزستان به اصفهان انتقال می‌یابد تا خرج برنج‌کاری در کویر شود. او می‌گوید: «معلوم است که با این شیوه نه زاینده‌رود نجات پیدا می‌کند نه زمین‌های منطقه سیراب می‌شوند.»

     به گفته او انتقال آب‌ از خوزستان به قم، گلپایگان وخیلی از شهرها به اسم تامین آب شرب انجام می‌گیرد اما اعتراض استانداران همین استان‌ها به اینکه اولویت این آب شرب است نه کشاورزی نشان می‌دهد که این آب‌ها در جای دیگری خرج می‌شود وهمین است که به‌رغم اینکه بخش بسیار بزرگی از آب‌های کشور از جنوب به سمت کویر یزد و اصفهان انتقال یافت، این دو استان با کمبود آب روبه‌رو هستند.

     کمبود آب در ماه‌های گذشته در اصفهان و یزد به جیره‌بندی آب هم رسید. هرچند مسئولان این استان‌ها یک در میان آن را تکذیب کردند و خبردهی درباره آن را پیشگیری قبل از وقوع حادثه دانستند. از سوی دیگر آب‌های خروشان کارون از سمت خوزستان و چهارمحال و بختیاری در حالی در سه دهه گذشته به سمت اصفهان رفته است که هرگز نتوانسته لب تشنه این کویر را سیراب کند و در سال‌جاری به درگیری میان کشاورزان اصفهانی و یزدی منجر شد. واقعه تا آنجا پیش رفت که اصفهانی‌ها لوله انتقال آب به یزد را قطع کردند و یزدی‌ها را تا چند مدت دچار مشکل کردند.

     انتقال آب از خوزستان درحالی به قصه بی‌پایانی تبدیل شده که این استان به دلیل خشک شدن تالاب هورالعظیم با حجم وسیعی از ریزگردهای عربی روبه‌رو است. حجمی که حل معضل آن در گرو همکاری و همراهی کشورهایی چون عراق و سوریه است. دو کشوری که به نظر نمی‌رسد در میان حجم بسیار زیاد مشکلاتی که دارند زمانی را برای حل ریزگردهای عربی صرف کنند.

    البته نگرانی‌های جامعه خوزستانی این روزها بیشتر است.«مسعود اسدی» رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی خوزستان و رئیس مجمع تشکل های کشاورزی ایران اعتقاد دارند انتخاب وزرای دولت روحانی که بسیاری از آنها اصفهانی و یزدی هستند می‌تواند در پیشبرد انتقال آب به ضرر محیط‌زیست خوزستان نقش بارزی را داشته باشد.

     انتقالی که «هومان خاکپور» کارشناس منابع طبیعی چهارمحال وبختیاری را هم به این نتیجه رسانده که نه تنها به نفع زاینده‌رود نخواهد بود که باز هم به کم‌آبی در مناطقی چون خوزستان و چهارمحال و بختیاری منجر می‌شود.

بختیاری‌ها هم از انتقال آب به‌وسیله تونل گلاب و بهشت‌آباد که قرار است باز هم بخشی از آب‌های کارون در این بخش را به یزد ببرد، نگران هستند. این دو پروژه در دولت گذشته شروع شد اما اعتراض بختیاری‌ها باعث توقف آنها شد. حالا خاکپور می‌گوید که خبرهای موثقی وجود دارد که نشان می‌دهد که تونل‌ها از سمت یزد به سمت چهارمحال و بختیاری در حال ساخت و پیش‌روی است موافقان با این طرح قرار است که مسئولان کشور را در مقابل عمل انجام شده قرار بدهند.

     چهار محال و بختیاری در سال‌های جدید به شدت با کاهش آب روبه‌رو شده و آنطور که خاکپور می‌گوید بسیاری از روستاهای این منطقه با تانکر آب تغذیه می‌شوند.

حال افکارعمومی می‌پرسند آیا قرار است که محیط‌زیست کشور یک‌بار دیگر با واقعه تلخ دیگری چون خشک‌شدن کامل رودخانه کارون بعد از زاینده‌رود و دریاچه ارومیه روبه‌رو شود؟ و بعد هم دولتمردان به این نتیجه برسند که سد‌سازی در حوزه کارون را متوقف کنند و بالاخره قبول کنند که همه چیز زیر سر کشاورزی سنتی و بی‌حساب وکتاب است. آنها می‌گویند آیا بهتر نیست که کشاورزی در مناطق کویری شیوه طبیعی خود را به دست بگیرد تا محیط‌زیست کشور برای کشت برنج در کویر بیشتر از این هزینه ندهد.

روزنامه تهران امروز – یکشنبه, ۲۱ مهر ۱۳۹۲