تراژدی خاکستری شدن جنگلها
روزنامه آرمان- زهرا سلیمانی: امروزه مشکلات محیطزیست و اکولوژیکی جهان در هم تنیده شده است. در این شرایط در هر نقطه از جهان اقدامی در راستای حفاظت از جنگلها انجام شود به تمامی موجودات روی زمین خدمت شده است. این روزها در کشور ما وقوع آتش سوزی در مراتع و جنگلها از مهمترین معضلات حوزه محیطزیست است. با توجه به بارشهای بهاری و افزایش پوشش مراتع در مناطق مختلف، پوشش گیاهی خشک مستعد وقوع حریق میشود؛ از این رو در فصل گرما هر لحظه امکان شعلهور شدن جنگلها و مراتع وجود دارد. در این وضعیت باید تجهیزات لازم برای پیشگیری از آتش سوزی جنگلها تامین شود.
بهطور متوسط سالانه ۱۵هزار هکتار از عرصه های جنگلی و مراتع ایران تحت تاثیر حریق قرار دارد. بر اساس نظرات کارشناسان محیطزیست کشور تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین، کمبود آب شیرین و پدیده بیابانزایی به عنوان سه چالش عمده جهان محسوب میشوند. در این وضعیت کارآمدترین اقدام در این زمینه حفاظت از جنگلهاست. در کشور با بررسی میزان آتش سوزی جنگلها باید به این امر تاکید کرد که کمترین میزان آتش سوزی در سال ۸۴ با ششهزار و ۶۷۹ هکتار و بیشترین آن در سال ۹۴ به میزان ۴۴هزار و ۸۵۲ هکتار بوده است. باید به این امر اذعان کرد که بیش از ۷۰درصد آتش سوزی جنگلها به لحاظ رویشگاهی در جنگلهای زاگرس اتفاق میافتد و علت آن گستردگی این ناحیه رویش به مساحت ششمیلیون هکتار است. از سوی دیگر عامل ۹۵درصد آتش سوزی در جنگلها و مراتع انسانها هستند. بر اساس آمار در سالهای ۹۳ و ۹۴ حریق در جنگلها و مراتع دودرصد افزایش داشته است، اما از لحاظ میزان سطح ششدرصد کاهش را نشان می دهد.
به کارگیری امکانات ابتدایی در اطفایحریق جنگلها
با بررسی عملیات اطفای حریق در آتش سوزی جنگلها و مراتع باید گفت که در برخی آتش سوزیها از وسایل ابتدایی همچون بیل و گلنک برای اطفای حریق استفاده میشود. این در حالی است که بخش عمدهای از مراتع و جنگلها در مناطق صعب العبور قرار دارند؛ در این وضعیت برای اطفای حریق باید از بالگرد و تجهیزات پیشرفته استفاده کرد. این در حالی است که بالگرد تنها در انحصار دستگاههای خاص همچون وزارت دفاع، هلال احمر و نیروهای مسلح است. در کشور بالگردهای موجود فاقد ابزارهای مورد نیاز برای اطفای حریق مراتع و جنگلها هستند، در حالی که در هنگام وقوع آتش سوزی هلی برد استفاده از نیروهای تخصصی در زمان مناسب از اهمیت ویژه برخوردار است.
عامل انسانی منشأ ۹۵درصد آتش سوزیها
در برخی اظهارات بر نقش انسان در بروز ۹۵درصد آتش سوزی جنگلها و مراتع تاکید شده است. اینکه افراد برای تصاحب مراتع اقدام به آتش سوزی کنند چندان معقول به نظر نمی رسد، چون مرتع سوخته هیچ کاربردی برای آنها ندارد. براساس بررسیهای انجام شده آتش سوزی مراتع و جنگلها ناشی از سهل انگاری و به علت عوامل انسانی است. برای مثال افراد با روشن کردن آتش یا رها کردن سیگار نیم سوخته در جنگل آتش سوزی گستردهای به دلیل سهل انگاری به وجود میآورند. بنابراین با آموزش و آگاهی بخشی به تودههای مردم و اقشار مختلف، حفاظت و حراست از منابع طبیعی هم روند مطلوب به خود میگیرد.
بیش از۲۰هزار هکتار حریق در عرصههای طبیعی
در سالهای گذشته حریق بیش از ۱۵ تا ۲۰هزار هکتار از عرصههای طبیعی کشور را به نابودی کشانده است. این در حالی است که آتش سوزی در اغلب کشورها رخ میدهد، اما کشورهای پیشرفته با ایجاد ناوگان پیشرفته و واکنش سریع، آتش سوزیها را به شکل مناسب مهار کرده و حداقل خسارات را به همراه دارند. هرچند در ایران به علت نبود سیستم آمایش، نبود کنترل لحظهای و تجهیزات اطفای حریق ابتدایی و قدیمی، خسارات آتش سوزی جنگلها به شکل گسترده و غیر قابل جبران است. دولت در برنامه ششم مکلف شد با راهاندازی سیستم مناسب اطفای حریق، به کارگیری فناوریهای روز، تجهیزات مناسب و آموزش نیروها ضریب حفاظت از جنگلها را از ۶۰درصد فعلی به صد در صد افزایش دهد. این مصوبه تکلیف قانونی دولت بوده و باید در بودجههای سنواتی، امکانات، تجهیزات و ناوگان مورد نیاز برای اطفای حریق را در نظر بگیرد. در این وضعیت مجلس نیز موظف است تمام اهتمام خود را برای تصویب این بودجه به کاربرده تا بتوان در سریعترین زمان ممکن نسبت به اطفای حریق اقدام کرد.
لزوم تقویت ناوگان اطفای حریق
در بسیاری از مناطق کشور امکان جا به جایی نیرو با روشهای متعارف امکانپذیر نیست و باید نیروهای اطفای حریق با استفاده از بالگرد و هواپیماهای ویژه جا به جا شوند. این در حالی است که در کشور با کمبود بالگرد اطفای حریق مواجه هستیم. در کشور شبکه حمل و نقل مناسب هوایی برای اطفای حریق ساماندهی نشده و با توجه به دیده شدن این موضوع در برنامه ششم انتظار میرود دولت از امکانات برای تجهیز و توسعه شبکه اطفای حریق کشور همچون استفاده از بالگرد و هواپیماهای ویژه استفاده لازم را داشته باشد. چندی پیش نیز رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس در این زمینه گفت: «در کشور بالگردها به میزان محدود وجود داشته و بالگردهای مناسبی نیستند، بهگونهای که از مخزن مناسب برای حمل آب برخوردار نیستند و بیشتر برای جا به جایی نیرو استفاده میشوند.» محمد شاعری افزود: «بهتر است نسبت به تولید و در صورت نیاز خرید بالگرد اطفای حریق اقدام شود.»
اطفای حریق تخصصی شود!
یک کارشناس محیط زیست درباره اطفای حریق در جنگلهای کشور میگوید: هرساله در فصل تابستان به کرات شاهد وقوع آتش سوزی در جنگلها و مراتع کشور هستیم. امسال نیز به دلیل بارشهای بهاری فراوان سطح پوشش گیاهی در جنگلها و مراتع افزایش یافته است. در این شرایط با کوچکترین بیاحتیاطی به شکل عمدی یا سهوی در جنگلها حریق گسترس مییابد.
هومان خاکپور میافزاید: امسال جنگلهای کشور در وضعیت ویژه قرار دارند. این در حالی است که تاکنون اقدامات لازم برای مقابله با حریق از سوی نهادهای مربوطه انجام نشده است. به گفته او ناوگان اطفای حریق در سازمان جنگلها و مراتع سازمان حفاظت محیط زیست متناسب با اطفای حریق در جنگلها طراحی نشده است. نیروهای شاغل در یگانهای اطفای حریق نیز آن طور که باید و شاید توانایی ارائه امکانات، تجهیزات و تربیت نیروهای متخصص را ندارند. از سوی دیگر مشارکتهای مردمی در جلوگیری از وقوع حادثه مناسب بوده است، اما با توجه به ظرفیتهای مردمی در جلوگیری از وقوع حادثه باید گفت که از لحاظ مهارتهای فنی و تجهیزات آن طور که باید از ظرفیت آنها استفاده نشده است.
این کارشناس محیط زیست میافزاید: باید یگانهای تخصصی اطفای حریق در طبیعت ایجاد شود. این در حالی است که یگانهای آتش نشانی در شهرهای مختلف فقط در حوزه تخصصی و مهار آتش در محیطهای شهری توانایی مهار آتش را دارند. با این تفاسیر یگانهای شهری آمادگی اطفای حریق در طبیعت را ندارند. خاکپور تاکید میکند: در کشور نیروهای امدادی و اطفای حریق به شکل متخصص تربیت نشدهاند. نیروهای فعال در سازمانهای جنگلها و مراتع و نیروهای سازمان حفاظت محیط زیست نیز تخصص لازم را در این حوزه کسب نکردهاند. در واقع نیرویهای فعال در این دستگاههای متولی، توانایی و مهارت لازم را برای مشارکت در حریق ندارند.
به گفته او باید بتوان برای مهار حریق در جنگلها و مراتع آتش نشانی مستقل تشکیل داد تا به این شکل در مهار آتش در محیطهای شهری، جنگلها و مراتع به شکل مناسب عمل کرد و هم در محیطهای طبیعی توانایی مهار آتش در کشور ایجاد شود. همچنین با تربیت نیروهای متخصص میتوان حریق را در جنگلهای کشور مدیریت کرد. این کارشناس محیط زیست اظهار میکند: در بسیاری از کشورهای توسعه یافته با وقوع آتش سوزی در جنگلها هیچ فردی با سازمان محیط زیست تماس نمیگیرد، بلکه آتش نشانی به عنوان متولی اطفای حریق مسئول مهار آتش است. درضمن این سازمان امکانات و تجهیزات لازم را در دست داشته و به این شکل گروههای انتخاب شده در مجامع محلی هرساله بر اساس مانورها و آموزشهای لازم برای مهار حریق تربیت میشوند.
خاکپور میافزاید: در کشور ما مدت زمان مطلع شدن از وقوع حریق و حضور نیروهای امدادی در محل طولانی است و به این شکل امکان گسترش آتش افزایش مییابد. با این تفاسیر با تربیت نیروهای محلی میتوان در مهار حریق به شکل مناسب وارد عمل شد. او میافزاید: در کشور برای کاهش آمار آتش سوزی جنگلها و مراتع باید به سمت تخصصی کردن مهارت اطفای حریق وارد عمل شد. برای مثال یک کارشناس با تحصیلات جنگلها و مراتع یا کارشناس دیگر با تحصیلات حیات وحش هیچ گونه تخصص لازم برای مقابله با حریق را ندارند، اما هم اکنون از سوی دستگاههای متولی انتظار مضاعف از این نیروها برای اطفای حریق وجود دارد. باید در کشور اطفای حریق را به یک موضوع تخصصی تبدیل کرد. مهار آتش در جنگلها و مراتع باید با تربیت نیروهای متخصص، اختصاص امکانات و تجهیزات لازم برای افراد فعال در این عرصه باشد. به گفته او آموزش و همراهی جوامع محلی میتواند در کنار آموزشهای لازم برای کاهش میزان آتش سوزیها در جنگلها و مراتع کشور موثر باشد.