کمپینی برای مقابله با سد سازی در ترکیه
همشهری – اسدالله افلاکی: سدسازی در ترکیه مدتهاست به یکی از چالشهای بزرگ زیستمحیطی در منطقه تبدیل شده تا آنجا که فعالان محیطزیست در ایران با راهاندازی کمپینی تحت عنوان «میانرودان» و تنظیم نامهای برای دبیر کل سازمان ملل، از شهروندان ایرانی خواستهاند با امضای این نامه مانع سدسازی در ترکیه شوند.
بنا به اعلام دستاندرکاران این کمپین ساخت سد در ترکیه ازجمله سد ایلیسو باعث جلوگیری از حقابه دجله و فرات به عراق و سوریه میشود که پیامد آن خشکشدن تالابها و شکلگیری کانونهای جدید ریزگردی است که ایران را نیز تحتالشعاع قرار میدهد؛ همچنان که ساخت سد آتاتورک در ترکیه باعث خشکشدن تالاب هورالعظیم (بخش واقعشده در عراق) شد و اکنون ریزگردهای ناشی از آن شهروندان ایرانی را تهدید میکند.
- اهرمهای بینالمللی ضعیف است
دکتر مسعود باقرزاده کریمی، معاون امور تالابها در دفتر زیستگاهها و امور مناطق سازمان حفاظت محیطزیست در اینباره به همشهری گفت: دولت ترکیه براساس برنامهای ۳۰ تا ۴۰سال پیش تحت عنوان طرح توسعه در منطقه آناتولی(Gap) تدوین شده ساخت دهها سد را در دستور کار قرار داده که سد «ایلیسو» یکی از آنهاست.
باقرزاده کریمی که دکترای هیدرولوژی آبهای داخل خشکی دارد، افزود: سرچشمه رودخانههای فرات و دجله در خاک ترکیه قرار دارد و سدسازیهای ترکیه سرشاخههای این رودخانهها را مهار میکند در نتیجه آب کمتری به جلگه بینالنهرین که در میانه رود دجله و فرات واقعشده، میرسد؛ این درحالی است که این جلگه بیابانی و حیات آن وابسته به آب دجله و فرات است.
او خاطرنشان کرد: بیش از ۲۰سال است که کارشناسان سازمان حفاظت محیطزیست با این موضوع درگیر هستند و حتی برای مقابله با ریزگردهای خاورمیانه، ۴ کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه گروهی تشکیل شد و در پی آن، یک نشست باحضور نمایندگان این کشورها در آنکارا برگزار شد. اما نکتهای که وجود دارد این است که ترکیه در هیچ نشست و مذاکرهای اجازه نمیدهد به موضوع سدسازیهای این کشور ورود کنیم.
به گفته باقرزاده کریمی، به لحاظ حقوق بینالمللی هنوز اهرمهای قوی برای رهاسازی حقابهوجود ندارد اما بسیاری از کشورها در کنوانسیونها، اخلاقمدارانه همکاری میکنند. ما باید تلاش کنیم ترکیه را به این سمت ببریم. رسانهها و کمپین میتوانند موضوع سدسازی درترکیه و عدمرهاسازی حقابه را رسانهای کنند تا ترکیه در این خصوص تن به مذاکره دهد.
معاون امور تالابها در دفتر زیستگاهها و امور مناطق سازمان حفاظت محیطزیست تأکید کرد: در کنار اقدامات رسانهای و فعالیت کمپین، ضروری است دستگاههای دیپلماسی دولتهای ذینفع (ایران، عراق و سوریه) و سازمانهای بینالمللی مثل برنامه محیطزیست سازمان ملل (یونپ)، برنامه عمران سازمان ملل (یواندیپی) و کنوانسیون بینالمللی رامسر هم با مطالبهگری، حقابه تالابها و حفظ تنوع زیستی را پیگیری کنند.
فرهاد دبیری، معاون محیطزیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیطزیست، پیش از این با بیان اینکه ترکیه با برنامهها و پروژههای عظیم سدسازی در بالادست دو رودخانه دجله و فرات، یکی از مهمترین مسائل آینده منطقه خاورمیانه در زمینه بحران آب را تشکیل خواهد داد، گفت:
هماکنون ترکیه در کشور خودش و در قسمت بالادست روی دجله و فرات سد میزند و این مسئله که هر کشوری در سرزمین خود اقداماتی انجام دهد، لطمه به سرزمین دیگر وارد کند، براساس معیارهای بینالمللی جای بحث دارد و وزارت خارجه باید به مسئله سد آتاتورک ورود کند.
- دعوت از شهروندان برای امضای نامه
هومان خاکپور، فعال حوزه محیطزیست و ایدهپرداز کمپین میانرودان، در گفتوگو با ایسنا اعلام کرد: از شهروندان ایرانی تقاضا داریم حمایت خود را از این طرح از طریق ثبتنام در سایت حفاظت از تالاب هورالعظیم و امضای نامهای که به دبیر کل سازمان ملل نوشته شده؛ اعلام کنند. در شرایط حاضر حدود ۲۰ استان کشور درگیر پدیده گردوغبار است و تقریبا دوسوم شهروندان ایرانی با مشکل گردوغبار دست و پنجه نرم میکنند بنابراین امضای یک میلیون ایرانی دور از تصور نیست. شهروندان میتوانند برای امضای این نامه با ورود به این سایت، مشخصات خود را وارد و ثبتنام کنند.
در بخشی از این نامه آمده است: «جمهوری ترکیه در ۲دهه گذشته سدهای زیادی در حوضه آناتولی جنوبی و سرچشمههای دجله و فرات ساخته است که گنجایش تنها یکی از این سازههای غولآسا یعنی سد آتاتورک روی فرات که در ۱۹۹۲ آبگیری شد، به ۴۸میلیارد مترمکعب میرسد. همچنین ساخت سد ۱۰.۴ میلیارد مترمکعبی ایلیسو روی سرشاخههای دجله از دسامبر ۲۰۱۴ در دست انجام است.
ساخت این سدها، نظام آبشناختی ۲رودخانه بزرگ دجله و فرات را بهشدت متاثر و مختل کرده و میکند و به متروکهشدن چندین میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در کشورهای سوریه و عراق انجامیده و بحرانی جدی در پایاب آنها یعنی هورالعظیم بهوجود آورده است؛ بحرانی که سبب شده تا تالاب راهبردی هورالعظیم به بزرگترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه بدل شود.
جوامع بومی و مردم سوریه، عراق و ایران، یعنی خاستگاه کهنترین تمدنهای جهان چون ایرانی، سوری و بینالنهرین بهشدت از اثرات ویرانگر این سدها آسیب دیده و میبینند. ما امضاکنندگان زیر از سازمان ملل متحد و یونسکو درخواست رسیدگی به وضعیت نگرانکننده حقابه جوامع بومی مولد در حوضه آبخیز دجله و فرات را داریم و خواهان احیای دوباره میانرودان از طریق گشودن دریچههای سدهای آناتولی جنوبی (بهویژه سد آتاتورک) و جلوگیری از ساخت و آبگیری سدهای در دست ساخت (بهویژه سد ایلیسو) هستیم.»