بایگانی “گیاهان دارویی”

گیاهان دارویی طرح و پروژه می‌خواهند یا باور و عزم ملی

جمعه, ۳۰ آبان, ۱۳۹۳

مزرعه اسطوخودوس

     هنوز هم عمدتاً در روستاها استفاده از گیاهان داروئی برای درمان در کنار داروهای شیمیایی متداول است. هرچند استفاده از داروهای گیاهی در بخش درمانی کشورهای پیشرفته بسیار فراتر از کشورهای درحال‌توسعه است اما برداشت کنترل نشده و غیراصولی گیاهان در درمان‌های سنتی، کاربری‌های صنعتی و خوراکی در کشورهای درحال‌توسعه، خسارت‌های زیادی را به تنوع گیاهی این مناطق وارد کرده و بقای این گونه‌های گیاهی ارزشمند و اقتصادی را با خطرهای جدی مواجه کرده است! چراکه بیشتر این برداشت‌ها از رویشگاه‌های طبیعی و به صورت‌های کاملاً غیرعلمی و ناپایدار بوده است.

     تقریباً در تمامی مناطق کشور؛ بیشترین استفاده از گیاهان داروئی در سیستم درمانی سنتی و متأسفانه بیشترین برداشت‌ها هم از رویشگاههای طبیعی جنگلی و مرتعی بوده است. این را هم اضافه کنیم که در سال‌های اخیر افزایش جمعیت و توسعه کارخانه‌های داروسازی و گسترش ظرفیت‌های تولید داروهای گیاهی، روند بهره‌برداری‌های بی‌رویه و غیراصولی در رویشگاه‌های طبیعی را شدتی نگران‌کننده بخشیده تا جایی که مراکز تحقیقاتی، فعالان محیط‌زیستی و برخی کارشناسان نهادهای اجرایی به خطر انقراض و تهدید تنوع گیاهی کشور هشدارهای جدی می‌دهند.

     موقعیت جغرافیایی، شرایط توپوگرافی کوهستانی و تغییرات شدید ارتفاعی به همراه نوسانات وسیع حرارتی، رطوبتی و بارشی سبب شده است تا استان چهارمحال و بختیاری به‌رغم داشتن وسعت حدود یک‌درصدی کشور، از ظرفیت منحصربه‌فردی در ایجاد شرایط اکولوژیکی مناسب برای‌ رویش گونه‌های گیاهی بسیار متنوع با نیازها و خواهش‌های اکولوژیکی بسیار متفاوت برخوردار باشد.

     این موهبت طبیعی کم‌نظیر سبب شده است تا سرزمین چهارمحال و بختیاری به یکی از رویشگاه‌های ارزشمند کشور تبدیل‌شده و ظرفیت کشت و توسعه گیاهان دارویی، صنعتی و خوراکی در شمار مهم‌ترین استعدادها و قابلیت‌های اقتصاد سبز استان قرار گیرد.

     به‌رغم آگاهی از چنین ظرفیت‌های اشتغال‌زایی و معیشت‌های سبز و همین‌طور آگاهی از نقش این گیاهان در حوزه‌های سلامت و صنعت، ولی متأسفانه به دلیل عدم وجود برنامه راهبردی مشخص در زمینه بهره‌برداری خردمندانه و پایدار، همواره شاهد ریشه‌کن شدن این گیاهان هستیم. بی‌شک راه برون‌رفت از بحران ریشه‌کنی این گیاهان و کنترل بهره‌برداری‌های بی‌رویه در رویشگاه‌های طبیعی، آموزش جوامع محلی و بومی برای کشت و اهلی کردن این گیاهان در مزارع است. ایده کشت و اهلی کردن، یقیناً مؤثرترین اقدام برای حفاظت از گیاهان داروئی، صنعتی و خوراکی کشور است که می‌توان با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه صنایع فرآوری بالادستی، زمینه اشتیاق و مشارکت مردم در این طرح را فراهم کرد.

     آمار رسمی ارایه شده از سطح زیر کشت گیاهان داروئی حکایت از این حقیقت تلخ دارد که متأسفانه عزم لازم برای استفاده خردمندانه از این ظرفیت اشتغال‌زایی و درآمدزایی ارزشمند که منجر به حفاظت پایدار از تنوع زیستی گیاهی سرزمین عزیزمان هم می‌شود وجود نداشته و همچنان بهره‌برداری‌های غیراصولی سنتی و ریشه‌کنی گیاهان در طبیعت دست بالا را دارد. بر اساس این آمار سطح زیر کشت گیاهان داروئی در سال ۱۳۸۹ حدود ۳۸۰۰۰ هکتار بوده است که با احتساب تعداد گونه¬های داروئی شناسایی‌شده در کشور، سرانه کشت هر یک از این گیاهان دارویی در کل کشور حدود ۱٫۶۵ هکتار برآورد می‌شود. سطح سرانه‌ای که در مقایسه با پتانسیل‌های کم‌نظیر موجود در کشور بسیار پایین بوده و گواه این حقیقت تلخ است که در سال‌های گذشته هیچ برنامه خردمندانه‌ای در زمینه حفاظت و تولید اقتصادی این مواهب الهی در کشور نداشته‌ایم.

     جالب است بدانیم که از عرصه ۳۸۰۰۰ هکتاری کشت گیاهان دارویی کشور، بیش از نیمی از این سطح یعنی حدود ۲۰۰۰۰ هکتار آن مربوط به استان‌ خراسان رضوی و دو استان خراسان شمالی و جنوبی بوده است و سهم بقیه مناطق رویشی کشور بسیار ناچیز و در مناطقی مانند چهارمحال و بختیاری به‌رغم دارا بودن شرایط اقلیمی و رویشگاهی بسیار مناسب، شوربختانه در حد تأمل‌برانگیز و حدود ۶٫۴ هکتار است.

     کلام آخر اینکه؛ انتظار می‌رود قبل از آنکه دیر شود و با تخریب رویشگاه‌ها و تنوع زیستی گیاهی مناطق ارزشمندمان درخطر نابودی و انقراض قرار گیرند و ناباورانه همه فرصت‌ها از دست برود، حفاظت همراه با بهره‌برداری خردمندانه از گیاهان دارویی، صنعتی و خوراکی در سبد اولویت‌های برنامه‌ریزی و کاری دستگاه‌های متولی و مرتبط مانند منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه علوم پزشکی و سایر مراکز دانشگاهی، صنعت، تجارت و بازرگانی، حفاظت محیط‌زیست و … قرار گیرد تا با مشارکت مسئولانه بخش خصوصی و غیردولتی اضافه بر افزایش ضریب حفاظتی تنوع زیستی گیاهی و ظرفیت‌سازی در حوزه اشتغال‌های سبز و پایدار، بسترهای لازم برای توسعه کشت، تکثیر و فرآوری این گیاهان ارزشمند درمانی و اقتصادی فراهم شود.

طبیعت بختیاری، قوطی عطاری!

دوشنبه, ۲۰ اردیبهشت, ۱۳۸۹

   سرزمین آب ها – چهارمحال و بختیاری – به لحاظ ویژگی‌های خاص طبیعی و اقلیمی و تنوع آب و هوایی منحصر بفرد، در رده مهمترین رویشگاه های گیاهان دارویی کشور قرار می گیرد. به لحاظ بافت اجتماعی و وابستگی های معیشتی مردم چهارمحال و بختیاری به طبیعت، مصرف گیاهان دارویی از دیرباز در این دیار مورد توجه بوده است و در حال حاضر هم در اکثر مناطق روستایی و عشایری استان مصرف گیاهان دارویی در درمان برخی بیماری از جایگاه بالایی برخوردار است. بر بنیاد تحقیقات وسیعی که برای یافتن فرآورده ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده است تا کنون بین ۳۵ تا ۷۰ هزار گونه گیاه دارویی برای حداقل یک یا چند بار مورد مصرف قرار گرفته است و در حال حاضر، ۲۵% از داروهای موجود، منشا گیاهی دارند.

   چهارمحال و بختیاری یکی از مهمترین رویشگاه های گیاهان دارویی بوده و دارای برخی گونه های انحصاری از گیاهان طبیعی دارویی است که می توان به گونه هایی از این گیاهان با نام های کرفس کوهی، زرین گیاه، مورد، مخلصه،هواچوبه، چوک، سوداب، مرزنجوش، شاه تره، ریواس و … اشاره کرد که در فصل بهار به صورت خودرو در دامنه‎های مرتفع و مناطق کوهستانی استان رشد می‌کنند.

    وجود گیاهانی نظیر بابونه ، گل ختمی و شیرین بیان برای درمان بسیاری از امراض به ویژه آلرژی‌های فصلی که در چهارمحال و بختیاری شایع است، بسیار مفید تشخیص داده شده است. استفاده از گیاه گل برنجاس که در بیشتر نقاط طبیعت بختیاری به وفور یافت می‌شود، برای دستگاه گوارش بسیار مفید بوده و به تازگی در مراجع پزشکی و درمانی به عنوان یک شیوه ی درمانی مؤثر مطرح شده است. گیاه معطر و بومی کرفس کوهی نیز که مختص کوهستان های چهارمحال و بختیاری است،باعث تقویت و افزایش هوشیاری در بین افراد می شود.  برای نخستین بار در ایران کنترل بیماری‌های تنفسی و حملات آسم و برونشیت تنفسی از طریق گیاهان دارویی امکان پذیر و میسر گردید که این مهم به همت و تلاش دکتر حمید روحی بروجنی پس از چندین سال تحقیق و پژوهش علمی تحقق پیدا کرد و به کشف خاصیت ضد آسم و ضد برونشیتی گیاه گل ختمی و گیاه زنجبیل منجر شد.

   تاکنون بیش از ۸ هزار گونه گیاهی در ایران شناسایی شده است که نزدیک به ۱۳۰۰ گونه آن در طبیعت بختیاری شناسایی و ثبت شده است. استان چها محال و بختیاری از نظر تنوع گونه‌های گیاهی یکی از استان‌های بزرگ کشور به شمار می‎آید، بطوریکه در حال حاضر نزدیک به ۳۵۰ گونه گیاهی شناسایی شده در استان، خاص و در انحصار این منطقه بوده و در دیگر مناطق کشور یافت نشده است. برخورداری از چنین رویشگاه های منحصر به فردی، پتانسیل کم مانندی را در کشت گیاهان دارویی برای استان رقم زده است، که می شود با مدیریت خردمندانه ای از این ظرفیت های اقتصادی در جهت توانمندسازی جوامع روستایی متکی به منابع طبیعی بهره مند گردید.

   در حال حاضر جهادکشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، علاقه مندان به کشت گیاهان دارویی را حمایت می کنند و تسهیلات بانکی خوبی در اختیار آن ها قرار می دهند. هم اکنون عمده گیاهان دارویی کشت شده در استان را نعناع فلفی ، آویشن ، رزماری، لاون و استاخودوس تشکیل می دهند. البه در حال حاضر مشکل بزرگ کشت گیاهان دارویی، نبود بازار خرید و جایگاه مناسب برای عرضه این محصولات است، که با استقرار شرکت‌های داروسازی گیاهی در چنین مناطقی از کشور می شود این مشکل را هم برطرف کرد.