امسال در هفته تالاب‌ها و همزمان با آئین‌های بزرگداشت “روز جهانی تالاب‌ها” در استان‌های تالابی کشور؛ به همت انجمن محیط زیستی تسنیم و حمایت و پشتیبانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری و همراهی بخشداری و شهرداری و نهادهای دولتی و دهیاران و اعضای شوراهای اسلامی روستاهای اطراف تالاب گندمان، شاهد برگزاری جشنی مردمی و تحسین‌برانگیز در حاشیه تالاب ارزشمند گندمان بودیم.

     آنچه این “جشن تالاب” را با جشن‌های سال‌های گذشته متفاوت کرده بود حضور بیش از ۱۰۰۰ نفر از جوانان و زنان و مردان جوامع محلی اطراف تالاب گندمان به همراه کودکان خود بود که به‌رغم هوای بارانی و زمستانی مشتاقانه و مسئولانه در این جشن شرکت کرده بودند.

     استفاده از نمادهای بومی و محلی همراه با موسیقی و بازی‌های محلی بر جذابیت‌های این جشن افزوده بود و بی‌شک عشق و دلبستگی این مشتاقان به سرزمین مادری‌شان باعث شد تا بارش باران و سرمای هوا را برای آنان قابل‌تحمل کند و بیش از ۲ ساعت پرانرژی و پرطراوت در مورد تالاب‌ها به‌عنوان نگین‌های ارزشمند طبیعت وطن‌شان گفتگو کنند.

     این جشن تالابی خانوادگی با حضور اهالی روستاهای اطراف تالاب و اهالی گندمان و بسیاری از هم‌وطنان شهرستان بروجن و شرکت مدیران و مسئولان استانی و شهرستانی از ساعت ۹ صبح روز جمعه ۱۰ بهمن‌ماه ۱۳۹۳ در محل غار اشک زلیخا (اشکفت) در حاشیه تالاب گندمان همراه با موسیقی و بازی‌های بومی محلی و اهدای جوایز به فعالان و دوستداران تالاب خصوصاً جوانان و کودکان برگزار شد.

     اعضای تلاشگر انجمن محیط زیستی تسنیم به‌عنوان میزبانان این جشن مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان، فرماندار شهرستان بروجن و بخشدار گندمان به همراه بودند که در سخنانی کوتاه ضمن ابراز خرسندی وصف‌ناپذیر از حضور چشمگیر مردم، ارزش‌های کم‌نظیر و شرایط مناسب برای ثبت بین‌المللی تالاب گندمان در کنوانسیون رامسر را بیان کرده و بر مشارکت مردم برای بهره‌برداری مسئولانه از این تالاب تأکید کردند.پس از اهدای جوایز به برندگان مسابقات نقاشی دانش‌آموزان و بازی‌های محلی بانوان و مردان و همچنین فعالان تالابی ساکن در روستاهای اطراف تالاب گندمان، تشکیل زنجیره انسانی در اطراف تالاب و هم‌عهد شدن برای پاسداری و بهره‌برداری مسئولانه از این تالاب، برنامه پایانی این جشن بود.

     تالاب‌ها در شمار مهم‌ترین زیست‌بوم‌های حساس و شکننده قرار دارند و به لحاظ کارکردهای زیست‌محیطی، اقتصادی، امنیت غذایی و گردشگری از جایگاه بی‌همتایی در زندگی جوامع انسانی خصوصاً جوامع محلی اطراف این محیط‌های آبی دارد. از همین رو، همواره از تالاب‌ها به‌عنوان نگین و شاخص سرمایه‌های طبیعی برای آیندگان نام‌برده می‌شود و در توافقی جهانی ۲ فوریه برابر با ۱۳ بهمن را به نام “روز جهانی تالاب‌ها” نام‌گذاری کرده‌اند تا با برگزاری آیین‌های در پاسداشت این روز، اهمیت و کارکردهای تالاب‌ها برای مردم بیان شود.

در همین رابطه:

– خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا): جشن پاسداشت روزجهانی تالاب ها درتالاب گندمان شهرستان بروجن برگزار شد

– خبرگزاری فارس: جشن پاسداشت روز جهانی تالاب‌ها در تالاب گندمان برگزار شد

– خبرگزاری مهر: جشن پاسداشت تالابها در گندمان برگزار شد/ حضور ۱۰۰۰ نفر در هوای بارانی

– خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جشن پاسداشت روز جهانی تالابها در تالاب گندمان چهارمحال و بختیاری برگزار شد

     امسال همزمان با آئین‌های بزرگداشت “روز جهانی تالاب‌ها” ؛ به همت انجمن محیط زیستی تسنیم و با حمایت و پشتیبانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان چهارمحال و بختیاری و همچنین بخشداری و نهادهای دولتی منطقه گندمان، در پاسداشت روز جهانی تالاب‌ها (۱۳ بهمن) جشنی تالابی همراه با موسیقی و بازی‌های بومی‌محلی برگزار می‌شود.

     گفتنی است؛ این جشن با حضور جوامع محلی اطراف تالاب و اهالی شهر گندمان و دوستداران تالاب‌ها از شهرها و روستاهای استان در روز جمعه ۱۰ بهمن‌ماه ۱۳۹۳ در محل تالاب گندمان (غار اشک زلیخا) از ساعت ۹ صبح همراه با موسیقی و بازی‌های بومی محلی و اهدای جوایز به فعالان و دوستداران تالاب خصوصاً جوانان و کودکان برگزار خواهد شد.

     بسط و گسترش مدیریت جامع زیست‌بومی در تالاب‌های کشور، رویکردی امیدبخش در حل بحران‌های پیشروی این نگین‌های ارزشمند طبیعت وطن است که برای تحقق آن جلب مشارکت جوانان و اهالی جوامع محلی و بومی اطراف تالاب‌ها اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد. بی‌شک انجام فعالیت‌های فرهنگی و برگزاری برنامه‌های شاد و جذاب با رویکرد تالابی، افزایش آگاهی‌ها و دانایی‌های کودکان، جوانان و بهره‌برداران جوامع محلی و بومی را به‌دنبال داشته و زمینه‌های مشارکت آنان در مدیریت یکپارچه تالاب‌ها را فراهم می‌کند.

     “تالاب‌ها برای آینده ما” شعار امسال روز جهانی تالاب‌ها است که بر روی جوانان تأکید ویژه‌ای دارد. تلاش بر این است در چنین برنامه‌هایی با ایجاد فضاهای جذاب و شادی‌آور، میزان حضور و مشارکت جوامع محلی و جوانان را بالابرده تا با طرح پرسش‌هایی مانند “چرا تالاب‌ها برای آینده ما ضروری هستند؟” و یا “چه راه‌هایی برای نجات تالاب‌ها وجود دارند؟” مردم را برای نجات تالاب‌ها وارد عمل کنیم.

     از تمامی علاقه‌مندان به موضوعات تالاب‌ها و دوستداران محیط‌زیست، دانشجویان، کارشناسان و دست‌اندرکاران و دوستداران طبیعت سرزمین مادری‌مان دعوت می‌شود در این جشن محلی شرکت کرده تا با هم‌افزایی بیشتر، در راستای تحقق شعار امسال این روز جهانی – “تالاب‌ها برای آینده ما” – گام‌های مؤثرتری در بام ایران برداشته شود.

     هم‌زمان با آیین‌های بزرگداشت روز جهانی تالاب‌ها(دوم فوریه سال میلادی مصادف با ۱۳ بهمن‌ماه) شاهد اجرای برنامه سالانه انتخاب قهرمانان تالاب‌ها در تبریز بودیم و از میان ۹ استان تالابی، قهرمانان تالاب‌های کشور در سال ۱۳۹۲ انتخاب شدند.

     گفتنی‌است که به‌منظور شناسایی و ساماندهی تجربیات موفق مرتبط با حفاظت بهینه و احیای اکوسیستم‌های تالابی و تشویق و گسترش فرهنگ تالابی در کشور، برنامه سالانه انتخاب قهرمانان تالاب‌ها در روز جهانی تالاب‌ها برگزار شده و در سه بخش فعالیت‌های تحقیقاتی‌پژوهشی، اجرایی و مشارکت مردمی؛ قهرمانان تالاب‌ها انتخاب و از تلاش‌های برجسته آنان تقدیر می‌شود.

     تلاش‌ها و پیگیری‌های شایسه در راستای اجرای برنامه‌های حفاظتی و احیایی تالاب‌های گندمان و چغاخور در استان چهارمحال و بختیاری، جلب مشارکت و همکاری جوامع محلی و همچنین حمایت و پشتیبانی از برنامه‌های اجرایی تشکل‌های مردم‌نهاد در زمینه حفاظت و احیای این تالاب‌ها؛ دلایل انتخاب سعید یوسف‌پور مدیرکل حفاظت محیط زیست استان به‌عنوان قهرمان تالاب‌ها در سال ۱۳۹۲ بوده است.

    بدون شک کسب این مقام و پیوستن مدیرکل حفاظت محیط زیست استان به جمع قهرمانان تالاب‌های کشور، قابل تحسین بوده و می‌تواند امیدهای زیادی را در بین تشکل‌های مردم‌نهاد و دوستداران محیط زیست ایجاد کرده تا با عزمی جدی‌تر در برنامه‌های آگاهی‌بخشی و جلب مشارکت جوامع محلی و همچنین برنامه‌های حفاظتی و احیایی تالاب‌های استان مشارکت و همکاری مسئولانه داشته باشند.

    در حال حاضر نادیده گرفته شدن حق‌آبه طبیعی تالاب‌ها در اثر احداث سد بر روی رودخانه‌ها، توسعه غیراصولی و بی‌رویه زمین‌های کشاورزی، تغییر کاربری اراضی حاشیه تالاب‌ها به زمین کشاورزی، حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز کشاورزی و برداشت‌های بی‌رویه و مازاد بر پروانه‌های بهره‌برداری، دست‌کاری‌های انجام شده بر روی مسیرها و بستر چشمه‌ها و منابع آبی اطراف ‌تالاب، چرای مفرط و پرشمار دام، برداشت دستی علوفه، تخریب لانه‌ها و زیستگاه‌ها و شکار بی‌‌رویه پرندگان به‌همراه نوسانات اقلیمی و خشکسالی‌های پی در پی در شمار مهمترین عوامل تخریب اکوسیستم‌های تالابی و خشکی این زیست‌بوم‌های ارزشمند قرار دارند.

     شوربختانه این اقدامات غیرکارشناسی و ناآگاهانه بسیاری از تالاب‌های کشور را وارد مرحله‌ای نگران کننده از کم‌آبی و خشکی بی‌سابقه کرده است. در حال حاضر این تالاب‌ها در حال تبدیل شدن به کانون‌های داخلی تولید گرد و خاک بوده و به‌جای نعمت به نغمتی برای مناطق تبدیل شده‌اند.

     نگارنده نیز به سهم خود این انتخاب شایسته را ارج نهاده و برای سعید یوسف‌پور و همه همکاران پرتلاش او در اداره کل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری و همچنین تشکل‌های مردم‌نهاد، اهالی ساکن در سکونتگاه‌های اطراف تالاب‌ها و مسئولان محلی که بی‌منت و تحسین‌برانگیز برای کسب این موفقیت بزرگ تلاش کردند؛ بهترین‌ها را آرزو دارم.

در سال های اخیر تالاب ها و مرغزارهای بام ایران – که به سرزمین آب ها شهرت دارد – نیز به مانند دیگر تالاب های وطن با تغییرات نگران کننده اکولوژیکی مواجه شده اند. در این میان وضعیت تالاب گندمان نسبت به چغاخور بحرانی تر بوده و هر چند تا کنون به سیاهه قرمز تالاب های در معرض خطر جهان یا مونترو نپیوسته، اما به جرأت می توان گفت که در وضعیت هشدار و زرد قرار دارد و اگر قبل از آنکه دیر شود اقدامات مؤثری انجام نشود، ممکن است جایگاه جهانی آن به مخاطره بیفتد.

یادتان هست که تالاب گندمان یکی از ۱۰ تالاب برتر پرنده نگری در ایران است که در دفتر بین المللی تحقیقات پرندگان آبزی «لندن – ۱۹۵۲» به ثبت رسیده و به عنوان زیستگاهی ارزشمند در میان ۱۰۵ زیستگاه مهم پرندگان در کشور شناسایی شده و در شمار زیباترین تالاب های ایران و کانون های گردشگری چهارمحال بختیاری قرار دارد.

نگارنده خود در روز گذشته – در سالروز «روز جهانی تالاب ها» – در گندمان بوده و چند ساعتی پای صحبت ریش سفیدان محلی که حکایت از روزهای زمستانی پرشور و داغ تالاب و پرواز دسته دسته پرندگان مهاجر و بومی منطقه داشت نشسته و اما این زمستان دریغ از مشاهده‌ی دسته پرندگان بومی تا چه رسد به پرندگان مهاجر نواحی سردسیر شمالی با جمعیت های زیاد! انگار گندمان روزهای تعطیل خود را سپری می کرد!

آیا بهتر نبود که در مراسم بزرگداشت “روز جهانی تالاب ها” همه دستگاه ها و نهادهای دست اندرکار و مقامات محلی به پرسش ها و لکنت های مدیریتی این زیستگاه ارزشمند پاسخ می دادند؟ می گفتند که آیا در فاصله دو مراسم بزرگداشت سال های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ تا چه اندازه با چاه های کشاورزی غیر مجاز در محدوده تالاب مقتدرانه برخورد کردیم و بر میزان برداشت چاه های مجاز نظارت داشتیم و اجازه ندادیم بیش از این نفس های گندمان به شماره افتد؟ چقدر برای افزایش راندمان آبیاری در اراضی کشاورزی حاشیه تالاب تلاش کردیم؟ برای گرفتن حق آبه‌ی طبیعی گندمان چه اقدام هایی کرده ایم؟ وقتی هنوز در گندمان با گلوله به استقبال میهمانان مهاجر می روند! در برخورد قاطعانه با آن پرنده کش های نابخرد چقدر موفق بوده ایم؟ با اراضی ملی تخریبی و تصرف شده حاشیه تالاب که به کشاورزی تغییر کاربری داده شده اند چه کرده ایم؟ در کنترل دام و چرای مفرط در تالاب چقدر موفق بوده ایم؟ در بودجه ریزی استان چقدر به اعتبارات محیط زیست بهاء دادیم و سهم اعتباری اش از محل منابع مالی و اعتبارات تملک دارایی استان چند درصد رشد داشته است؟ و ده ها پرسش دیگر که حیات و پایداری بوم شناختی تالاب های بام ایران را نشانه گرفته اند؟

فراموش نکنیم زمانی می توانیم گندمان را در وضعیت سبز قرار دهیم که پاسخ های درخوری برای این پرسش ها داشته باشیم و بی شک اگر نتوانیم، تشدید وضعیت بحران بی آبی، وقوع پدیده فاجعه بار خودسوزی در اعماق تالاب (به مانند تالاب پریشان در فارس)، فرار پرندگان و مرگ زیستمندان تالابی نصیب مان خواهد شد. تالاب به کانون های تولید گردوخاک تبدیل شده، ظرفیت ویژه گرمائی منطقه کاهش پیدا کرده، اختلاف دمای شب و روز در منطقه افزایش ‌یافته و با حداکثر دمای گرم در روز و حداقل دمای سرد در شب مواجه گشته و بتدریج شرایط زندگی برای بسیاری از گونه‌های گیاهی، اقلام زراعی و باغی و حتی گونه‌های جانوری سخت خواهد شد.