یکی از اقدامات ارزنده تارنمای مهاربیابان زایی در طی ۲ سال گذشته؛ انتشار تازه‌ترین یافته‌های آب و هوایی منتج از نقشه‌های خشکسالی کشور بود که توسط دکتر مرتضی خداقلی و همکارانش در پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان تهیه می شده است. برای دسترسی خوانندگان عزیز مهاربیابان زایی به این گزارشات ارزشمند و آگاهی از وضعیت ماهانه‌ی خشکسالی کشور، از این پس و تا رهایی تارنمای دربند مهاربیابان زایی؛ مشروح تازه ترین گزارشات تیم سختکوش این پایگاه در این کلبه مجازی منتشر خواهد شد.

ضمن قدردانی از دکتر مرتضی خداقلی عزیز و همکاران‌شان در پایگاه مدیریت خشکسالی استان اصفهان به پاس همکاری صادقانه با مهار بیابان زایی و همراهی مسئولیت‌شناسانه با خوانندگان آن تارنمای دربند، توجه شما را به مشروح گزارش ۴ ماهه ی اول سال آبی ۱۳۹۰-۱۳۸۹ این پایگاه جلب می‌کنم:

وضعیت خشکسالی ایران از ابتدای مهرماه تا پایان دی­ماه ۱۳۸۹

نتایج دیده بانی، پایش و تحلیل آخرین نقشه­های ترسیم شده در پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی استان اصفهان در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ۱۳۸۹) تا پایان دی­ماه، نشان از شرایط بسیار بحرانی و سیطره خشکسالی در تمام گستره ایران زمین دارد، بطوری که در تمام سطح کشور مقدار بارش کمتر از میانگین دراز مدت بوده و به سخن دیگر خشکسالی خفیف تا بسیار شدید در تمام نقاط آن غالب می­باشد. در این رابطه در حدود ۶۰ درصد از مساحت کشور در وضعیت خشکسالی بسیار شدید قرار گرفته که خود گویای وضعیت بحرانی بارندگی در کل کشور است. اگرچه وضعیت نسبت به ماه قبل که ۸۱ درصد از مساحت ایران در وضعیت خشکسالی بسیار شدید قرار داشت کمی بهبود ی پیدا کرده است ولی کماکان خشکسالی جدی است و مسئولین اجرایی باید از هم اکنون اقدامات و راهکارهای لازم برای کاهش اثرات خشکسالی را بکار گیرند.

مقایسه­ بین وضعیت خشکسالی تا پایان دی­ماه در سال گذشته و سال جاری نشان می­دهد که وضعیت خشکسالی نسبت به سال قبل بسیار وخیم­تر شده است، به نحوی که درصد مساحت مناطق تحت خشکسالی در حدود ۵۵ درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر در سال گذشته تا آخر دی­ماه، ۴۵ درصد از سطح کشور در خشکسالی قرار داشت ولی متاسفانه در حال حاضر سیطره خشکسالی گسترش یافته و به تمام سطح کشور ( ۱۰۰ درصد ) کشیده شده است (نمودار شماره ۱).

نمودار شماره(۱): درصد هر یک از کلاس­های خشکسالی از ابتدای مهرماه تا پایان دی ماه ۱۳۸۹ در ایران

چنانچه تغییرات بارش ۴ ماهه گذشته بصورت ماهانه و تجمعی در ایستگاههای سینوپتیک کشور ردیابی شود به این صورت است که مجموع ریزش های جوی کشور در پایان مهرماه سال جاری معادل ۸/۵ میلیمتر بوده است در شرایطی که متوسط درازمدت آن طی این مدت ۱۵/۵ میلیمتر می­باشد که حاکی از کاهش ۴۵/۵ درصدی بارش در این ماه و وقوع خشکسالی فراگیر در اغلب نقاط کشور است. ریزش­های جوی پراکنده و نه­چندان چشمگیر در برخی نقاط کشور در آبان­ماه نه تنها نتوانست آثار کاهش بارندگی در مهرماه را جبران کند، بلکه بر میزان خشکسالی در کشور در این ماه نیز افزوده شد و میزان بارندگی جاری ۵۱/۱ درصد نسبت به میانگین درازمدت آن کاهش یافت. با بررسی آمار ریزش­های جوی در آذرماه مشخص گردید این ماه در سال جاری با کاهش بسیار شدیدی در بارش­های جوی مواجه شده به نحوی که میزان نزولات جوی ۲۴/۱ میلیمتر رسیده که در مقایسه با بارش درازمدت آن طی همین مدت که معادل ۶۱/۱ میلیمتر بوده است حدود ۲/۵ برابر کاهش یافته است.

به طور کلی پاییز سال آبی جاری به عنوان یکی از خشک­ترین پاییزها در سال­های اخیر به­حساب می­آید به نحوی که در تمام ماه­های این فصل کمتر  نقطه­ای را می­توان در کل کشور مشاهده نمود که بارش دریافتی آن مساوی و یا بیشتر از بارش درازمدت آن باشد. و حتی در شرایط ترسالی خفیف باشد. برای مثال بارش دریافتی استان آذربایجان غربی که یکی از پرباران­ترین استان­های کشور می­باشد تا پایان آذرماه ۱۳۸۹، ۳۳ میلیمتر ثبت شده است که در مقایسه با آمار درازمدت آن که معادل ۱۱۰ میلیمتر است بسیار کمتر و کاهشی نگران کننده و کم سابقه داشته است.

با شروع فصل زمستان انتظار می­رفت با افزایش ریزش­ها، ضمن کاهش آثار زیانبار خشکی شدید پاییز، ریزش­های جامد در ارتفاعات، پشتوانه­ای برای چشمه­ها و رودخانه­ها در بهار باشد. اما مجموع بارش ثبت شده در ایستگاه­های کشور تا پایان دی­ماه نشان داد که خشکسالی کماکان بر مناطق مختلف کشور سیطره دارد(شکل شماره۱).

مقایسه آمار بارش تجمعی دریافتی تا پایان دی­ماه سال آبی جاری (۷۵ میلیمتر) با میانگین درازمدت آن(۱۴۷ میلیمتر) حاکی از کاهش ۴۸ درصدی بارش نسبت به میانگین درازمدت می­باشد (نمودارهای شماره ۲و۳).

نمودار شماره(۲): مقایسه درصد تغییرات بارش ماههای مختلف در سال جاری با متوسط درازمدت آن در ایران تا پایان دی­ماه ۱۳۸۹

نمودار شماره(۳): مقایسه درصد تغییرات میزان بارش تفکیکی ماه‌های مختلف از ابتدای مهرماه  تا پایان دی­ماه ۱۳۸۹ با متوسط درازمدت آن در ایران

خلاصه وضعیت خشکسالی ایران از مهرماه تا پایان دی­ماه ۱۳۸۹ :

– مجموع بارندگی ایران تا پایان دی­ماه در سال آبی جاری، ۷۵/۲ میلی‌متر

– میانگین بارندگی دراز مدت ایران در این دوره، ۱۴۷ میلی­متر

– درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره آماری بلند مدت: ۴۹ درصد.

– بالاترین درصد خشکسالی: ایستگاه­های سینوپتیک چابهار و بم که در این مدت هیچ بارشی ثبت نشده است.

– بالاترین درصد ترسالی: ایستگاه ماکو با ۳/۷ درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت

– پرباران ­ترین استان: با وجود اینکه استان گیلان نیز در وضعیت وخیم خشکسالی به سر می­برد ولی نسبت به سایر استان­ها درصد کاهش بارش کمتری را نشان داده است (۹/۹ درصد کاهش بارندگی)

– کم باران­ترین استان: استان سیستان و بلوچستان با حدود ۸۶/۵ درصد خشکسالی طی این مدت بوده است (نمودار شماره۴).

نمودار شماره(۴): مقایسه تغییرات بارش استان­های مختلف کشور نسبت به میانگین دراز مدت آن از ابتدای مهر تا پایان دی ماه ۱۳۸۹

– خشکسالی بسیار شدید (کاهش بیش از ۶۰ درصد از بارش نرمال) : دراغلب نقاط کشور از جمله بخش­های شرق،جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب و مرکز ایران غلبه دارد.

– خشکسالی شدید (کاهش ۴۵ تا ۶۰ درصد بارش نرمال) :در شمال شرق،شمال غرب، بخش­هایی از مرکز و غرب و قسمت­هایی از جنوب کشور دیده می­شود.

– خشکسالی متوسط (کاهش ۲۰ تا ۴۵ درصد بارش نرمال): بیشتر در بخش­های شمال و غرب کشور غلبه داشته است.

– خشکسالی خفیف (کاهش کمتر از ۲۰ درصد نرمال) به طور پراکنده در شهرستان­های سمنان و گرمسار (سمنان)، قراخیل (مازندران)، کاشان (اصفهان)، آوج (قزوین)، خدابنده و خرم­دره (زنجان) و بیجار (کردستان) دیده می­شود.

وضعیت خشکسالی استان اصفهان از ابتدای مهرماه ۱۳۸۹ تا پایان دیماه ۱۳۸۹ :

نتایج آخرین پایش خشکسالی از مهرماه ۱۳۸۹ تا پایان دی ماه ۱۳۸۹ در پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی استان اصفهان حاکی از غلبه خشکسالی بسیار شدید و شدید در بخش های وسیعی از استان بوده، به نحوی که ۶۶/۴ درصد از مساحت استان در سیطره و غلبه خشکسالی شدید و بسیار شدید می باشد(نمودار شماره۱).

نمودار شماره(۱): درصد هر یک از کلاس­های خشکسالی از ابتدای مهرماه تا پایان دی ماه ۱۳۸۹ دراستان اصفهان

بررسی تغییرات بارش ۴ ماهه گذشته بصورت ماهانه و تجمعی در ایستگاههای سینوپتیک استان نشان می دهد که در مهرماه سال آبی جاری هیچ نقطه ای از استان اصفهان بارشی دریافت نکرده و ماهی بسیار خشک در سال آبی جاری به حساب می آید. در آبان ماه با وقوع بارش هایی پراکنده تا حدودی از میزان خشکسالی کاسته شده ولی باز هم ریزش های جوی در تمام نقاط استان از ابتدای سال آبی جاری تا پایان آبان ماه، ۴۴ درصد کمتر از میانگین درازمدت بوده است. در آذرماه با اینکه انتظار می رفت یکی از پرباران ترین ماه های سال را در استان شاهد باشیم متاسفانه هیچ بارش چشمگیری دریافت نشد و درصد خشکسالی به بالاترین حد خود در چهارماهه اخیر رسید(۷۲/۱ درصد). به طور کلی پاییز سال آبی جاری به عنوان یکی از خشک ترین پاییزها در سال های اخیر در استان اصفهان به حساب می آید، به طوری که در ایستگاه اصفهان در طی این سه ماه فقط ۲/۹ میلیمتر بارش نازل گردید.

با شروع فصل زمستان باز هم بر خلاف انتظار خشکسالی پاییز جبران نگردید و بارش در تمام نقاط استان کمتر از میانگین درازمدت بود اما درصد خشکسالی  نسبت به آذرماه کمی کمتر شده است.

بارش سال آبی جاری استان در پایان دی ماه ۵۳ درصد کمتر از میانگین درازمدت خود گردید(نمودار های شماره ۲ و ۳).

نمودار شماره(۲): مقایسه درصد تغییرات بارش ماههای مختلف در سال جاری با متوسط درازمدت آن دراستان اصفهان تا پایان دی­ماه ۱۳۸۹

نمودار شماره(۳): مقایسه درصد تغییرات میزان بارش تفکیکی ماه‌های مختلف از ابتدای مهرماه  تا پایان دی­ماه ۱۳۸۹ با متوسط درازمدت آن در استان اصفهان

از آنجا که رودخانه زاینده رود بخش بزرگی از اراضی آبی استان را مشروب می¬کند، هرگونه تغییر در میزان بارندگی حوضه بالادست سد زاینده رود مستقیما در میزان ذخیره سد موثر بوده و در درجه اول بر کشاورزی اراضی پایین دست تاثیر بسزایی دارد. کاهش ۵۰ درصدی نزولات جوی در ایستگاه کوهرنگ از یک سو و افزایش میزان مصرف آب در مناطق بالا دست از سوی دیگر کاهش شدید آب ورودی به دریاچه سد زاینده رود را بدنبال خواهد داشت، چنانچه مدیریت جامع منابع آب در کل حوضه اجرا نشود پیش بینی می شود با خشکسالی های اخیر محدودیت آبی بیشتری برای اراضی زیردست سد زاینده رود و از جمله تالاب گاو خونی بوجود آید که پیامد آن کاهش بیش از پیش سطح ایستابی، کاهش اراضی کشاورزی، گسترش بیابان ها و تخریب و مرگ زیست بوم تالاب گاو خونی را بدنبال خواهد داشت.

خلاصه وضعیت خشکسالی استان اصفهان از ابتدای مهر تا پایان دی ماه ۱۳۸۹ :

– میانگین مجموع بارندگی استان اصفهان تا پایان دی ماه ۳۲/۳ میلی‌متر

– میانگین میزان بارندگی دراز مدت استان اصفهان طی این مدت: ۶۳/۴ میلی متر

– میزان کاهش بارندگی نسبت به دوره آماری بلند مدت ۴۷/۶ درصد

– بالاترین درصد خشکسالی: ایستگاه اصفهان با ۸۶/۴ درصد کاهش بارش نسبت به میانگین دراز مدت (نمودار شماره۴).

نمودار شماره(۴): مقایسه درصد تغییرات بارش شهرهای مختلف استان نسبت به میانگین دراز مدت آن از ابتدای مهر تا پایان دی ماه ۱۳۸۹

– وضعیت خشکسالی: در تمام نقاط استان خشکسالی حاکم می‌باشد و در هیچ ایستگاهی در استان، میانگین بارندگی بیشتر از درازمدت نمی باشد.

– خشکسالی بسیار شدید (کاهش بیش از ۶۰ درصد از بارش نرمال): این کلاس خشکسالی را در قسمت های شرقی،مرکز و جنوب استان و در شهرهای خوروبیابانک، چوپانان، نایین، ورزنه، زرین¬شهر، فلاورجان، نجف آباد و شاهین شهر، شهرضا، دهاقان، حنا و سمیرم در جنوب استان مشاهده کرد که در مجموع ۴۵/۱ درصد از مساحت استان را شامل می شود.

– خشکسالی شدید (کاهش ۴۵ تا ۶۰ درصد بارش نرمال): با اشغال ۲۱/۳ درصد از مساحت استان در شهر های انارک،مورچه خورت و چادگان مشاهده می گردد.

– خشکسالی متوسط (کاهش ۲۰ تا ۴۵ درصد بارش نرمال): حدود ۳۰ درصد از مساحت استان را شامل می شود  و می‌توان آن را در قسمت های مختلف استان از جمله اردستان، نطنز، میمه، خوانسار، داران، فریدونشهر و گلپایگان مشاهده نمود.

– خشکسالی خفیف (کاهش کمتر از ۲۰ درصد نرمال):  قسمت های شمالی استان و در شهرستان های آران و کاشان دیده می شود.