بایگانی “سفرنامه ها”

نشانه هایی از حضور یوز در طبیعت بختیاری

چهارشنبه, ۲۹ شهریور, ۱۳۹۱

کوشان مهران عزیز بر بنیاد برخی مستندات و نشانه ها، در یادداشتی به تحلیل حضور یوز در کمتر از ۵ دهه پیش در طبیعت بختیاری پرداخته و آن را برای این تارنما ارسال کرده است. ضمن قدردانی از ایشان به پاس ارسال یادداشت های روشنگرانه و کارشناسی اش، متن کامل این یادداشت تحلیلی با شما خوانندگان گرامی و فرهیخته طبیعت بختیاری به اشتراک گذاشته می شود:

زیستگاه جانوران را با استانداردهای خودمان نسنجیم، یوزپلنگ در چهارمحال و بختیاری

چه کسی گمان می نمود که در استان گیلان گونه دشت زی آهوی گواتردار ایرانی وجود داشته باشد؟ ولی تا ۳۳ سال پیش در دشت مرتفع لوشان استان گیلان جمعیتی جدا افتاده از آهوان دشت قزوین زندگی می کردند. درسال گذشته ناباورانه شاهد حضور آهو در فیروزکوه شدیم که درنگاه نخست این به اغراق گوینده خبر نسبت داده شد ولی در یکی ازسفرنامه های ناصرالدین شاه به مازندران به وجود آهو در فیروزکوه اشاره شده است. حتی در فلات مرتفع تبت هم گونه آهوی گوا و گورخر درشت جثه( ۴۰۰ کیلوگرمی) کیانگ در این زیستگاه دشوار به تعداد زیادی وجود دارند.در نواحی زاگرسی ایران چون لرستان هم تاپیش از قتل عام با سلاح جنگی بدست مردم محلی و جزیره ای شدن زیستگاه ها و قطع ارتباط با دیگر جمعیت ها و نابودی مراتع به بهای خودکفایی کذایی گندم، جمعیت های خوبی از آهوان از دیرباز وجود داشته اند.

در روزنامه خاطرات شاهزاده مسعود میرزا ظل السلطان به وجود یوزپلنگ هم در زیستگاه ها دشتی و هم در نواحی کوهستانی اشاره شده و در شرایط کنونی به دلیل ناامنی در زیستگاه های دشتی به دلیل کشتار یوز و طعمه های او چون آهو و جبیر ، این گربه سان مجبور به انتخاب زیستگاه های کوهستانی شده که همین باعث اشتراک زیستگاه با رقیبی قدر چون پلنگ و رقابت بر سر منابع محدود غذایی چون گوسپندان کوهی و پازن گردیده است. حتی در قصر فیروزه تهران هم معدود آهوان برجای مانده به دلیل ناامنی کفه ناگزیر به زندگی در نواحی کوهستانی گردیده اند.

در دهه ۱۳۴۰ که گزارش شکار یوزپلنگ در حدود شهرکرد به صورت مستند همراه با تصویر ارائه گردید به دلیل اینکه هنوز جاده ها و اراضی کشاورزی و خودروها هنوز چندان گسترده نشده و به دلیل خلع سلاح عشایر که با بکار گیری راهکار کاربردی و بدور از خیال پردازی مشت آهنین و بدور از اغماض و سهل انگاری انجام شده بود ، زیستگاه های استان از امنیت بسیار بالا و غیر قابل مقایسه با حالا برخوردار بوده و به دلیل فراوانی طعمه رقابت همچون زمان کنونی بین گوشت خواران بزرگ هیکل چون پلنگ و یوزپلنگ وجود نداشت.

در وضعیت فعلی زیستگاه دشتی برای احیای جمعیت جانورانی چون یوزپلنگ و آهو در استان های زاگرسی برجای نمانده و در صورت داشتن اراده ای جدی( که در شرایط کنونی حتی اندیشیدن به آن تنها شوخی تلخی به شمار می رود) پس از احیای جمعیت رو به نابودی پازن و گوسپندان کوهی( معرفی مجدد به زیستگاه های اصلی و ایجاد ارتباط بین زیستگاه ها، برای نمونه احیای جمعیت گوسپند کوهی اصفهان منطقه دنا) می توان جمعیت گوزن های مرال، شوکا و گوزن زرد میان رودان را در زیستگاه های مستعد جنگلی چون یاسوج ، دنا و مناطق جنگلی استان ایلام احیا نمود.

تجربه تلخ شکار ماده یوز توله دار در نزدیکی شهرکرد این حقیقت را نمایان می سازد که طبیعت به هیچ روی در فرمول های قفل شکسته و فلان جزوه و دست نوشته کهنه و تکه پاره فلان استاد آن کاره و محلل نمی گنجد و … چشم ها را باید شست، جور دیگری باید دید.

چهار محال و بختیاری در بیست و هشتمین برنامه گفت و گوی داغ سبز

چهارشنبه, ۴ اسفند, ۱۳۸۹

در آخرین پنجشنبه بهمن ماه (۸۹/۱۱/۲۸) برنامه گفتگوی داغ سبز به اوضاع محیط زیست و منابع طبیعی بام ایران – چهار محال و بختیاری – اختصاص داده شد تا نگارنده به همراه محمد درویش پژوهشگر و وبلاگ نویس برتر، احمد پازوکی مجری خلاق و هوشمند برنامه و دکتر عطاءاله ابراهیمی مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهار محال و بختیاری به عنوان میهمان تلفنی این گفتگوی داغ به ظرفیت ها و چالش ها و برنامه های پیش رو در دیار بختیاری بپردازیم.

استان چهار محال وبختیاری با مساحت ۱۶۵۳۳ کیلومتر مربع با مرکزیت شهرکرد با ۲۰۶۶ متر ارتفاع از سطح دریا در فلات مرکزی ایران و در امتداد سلسله جبال زاگرس واقع گردیده است. از کل مساحت استان ۸۶ درصد را گستره ی کوهستان ها فرا گرفته وحدود ۱۴ درصد باقی مانده مربوط به دشت های استان می شود.

دامنه های زردکوه سرچشمه ی اصلی سه رودخانه مهم کشور – کارون، زاینده رود و دز – می باشند. حوضه آبخیز سدکارون با مساحت ۱۳۷۱۴ کیلومترمربع، حوضه بالادست سد زاینده رود با مساحت ۱۴۳۹کیلومتر مربع، حوضه داخلی آن با مساحت ۷۰۳ کیلومتر مربع وحوضه ی دز با مساحت ۶۷۷ کیلومتر مربع دراین استان واقع شده اند. میزان بارندگی آن از ۲۸۰ میلیمتر تا ۱۸۰۰ میلیمتر در نوسان می باشد. استان چهار محال وبختیاری با کمینه ای یک درصدی از وسعت سرزمینی کشور، قادر است به برکت مهرورزی‌های بی‌منت آسمانش، به تنهایی تأمین کننده ۱۰ درصد آب شیرین کشور باشد. حجم ریزش های جوی در استان ۱۱/۳ میلیارد متر مکعب در سال برآورد گردیده است و حجم سالانه جریان های خروجی از استان ۹/۳ میلیارد متر مکعب است که از طریق زاینده رود و کارون بزرگ به استان های اصفهان وخوزستان سرازیر گردیده و بخشی از حیات و شادابی این استان ها را مرهون این روان آب های خود ساخته اند.

همین ظرفیت کم همتای تولید آب مزیت بالقوه ای را برای مردمان این دیار موجب گردیده است که اگر مدیریتی خردمندانه بر آن حاکم گردد می تواند این قطعه از وطن مان را به عنوان یکی از بزرگترین منابع تولید ناخالص ملی بدل کند. اما به رغم وجود چنین موهبت کم نظیری در این سرزمین، عدم توجه سزاوار به مدیریت خردمندانه بر ظرفیت های طبیعی و اقلیمی منطقه و نامدیریتی حاکم بر منابع آبی ارزشمند آن، سبب پائین رفتن سطح آب های زیرزمینی، کاهش آب چاه های آب آشامیدنی و کشاورزی و نهایتا” ایجاد بحران و قحطی آب سال جاری در شهرها و آبادی های منطقه گردیده است.

برای مقابله با این وضعیت های ناخوشایند و بحران های ایجاد شده، خردمندانه ترین چاره آن است که در کنار احداث سدهای غول پیکر بتنی و پرهزینه ی کارون ۴ و چهار سد در دست احداث کارون ۵ و خرسان های ۱ و ۲ و ۳ ، فلسفه آبخوانداری و آبخیزداری را نیز در سبد اولویت ها مدیریتی پذیرفته و با بهره وری از دانش بومی گرانسنگ آبخوانداری و آبخیزداری، مقاومت این زیست بوم کشور در مقابل تغییرات اقلیمی کوتاه مدت و دراز مدت را افزایش داده و زیستن در این سرزمین را با صرف هزینه های اندک در قیاس با هزینه های سرسام آور سدسازی میسر و آسان نمود.

تالاب های چهارگانه ی استان که با ایجاد یک مجموعه بزرگ زیستی، بام ایران را به یکی از شاه راههای عبور پرندگان مهاجر و آبزی از کشورهای اروپایی و روسیه و استان های شمالی کشورمان به سمت کشورهای حوضه خلیج فارس تبدیل کرده اند. در حال حاضر برخی عوامل طبیعی و انسانی حیات این تالاب ها را تهدید می نماید که تالاب گندمان در وضعیت بحرانی تری نسبت به تالاب های چغاخور، علی آباد و سولقان قرار دارد. خشکسالی سال های اخیر، درجه حرارت و افزایش تبخیر از جمله تهدیدهای طبیعی بوده که تالاب گندمان را در برابر تهدیدهای انسانی بسیار حساس و شکننده نموده است. احداث سد بر روی تالاب چغاخور، بیشتر شدن ارتفاع آب از میزان استاندارد آن (حداکثر ۶ متر در عمیق ترین محل تالاب) و تبدیل آن تالاب به یک دریاچه ذخیره و انتقال آب و عدم رعایت حق آبه زیستگاه ها و رویشگاه های پائین دست، حفر چاه های کشاورزی غیر مجاز و برداشت های غیر قانونی ناشی از برقی شدن چاه ها، تخریب و تصرف عدوانی رویشگاه های حاشیه تالاب ها، زهکش اراضی کشاورزی و حضور بیش از ظرفیت و چرای مفرط دام از جمله تهدیدهای انسانی بوده که در دهه های اخیر خسارت های جبران ناپذیری را به این تالاب های ارزشمند و حیاتی وارد کرده است.

جنگلهای استان نیز از دیگر موضوعات مطرح شده در این برنامه بوده که امروزه با بحرانهای ناشی از اجرای غیر اصولی پروژه های عمرانی و سدسازی های دولتی، تأمین سوخت هیزمی و زراعت دیم زیر اشکوب توسط جوامع محلی روبرو هستند. رویشگاه های جنگلی چهار محال و بختیاری بالغ بر ۳۰۰ هزار هکتار بوده که حدود ۱۸ درصد از وسعت استان را در برگرفته، در حالیکه کل رویشگاه های جنگلی کشور تنها حدود ۷ درصد از وسعت کشور را اشغال کرده اند. سرانه جنگل در کشور ۲/. هکتار و در استان چهار محال و بختیاری ۴/. هکتار می باشد. عدم توسعه یافتگی و عدم برخورداری استان از سهم سزاوار صنعت همخوان با شرایط زیست محیطی منطقه سبب گردیده است بیش از نیمی از جمعیت ۸۵۰ هزار نفری ساکن در سکونتگاه های شهری و روستایی استان از نبود فرصت های شغلی رنج برده و از سر ناچاری معیشت شان را متکی بر ظرفیت های محدود منابع طبیعی نموده و اشتغال مازاد و ویران گری را بر آن منابع حاکم کنند.

قرار است در بیست و نهمین برنامه از سری گفتگوی داغ سبز نیز که فردا – پنجم اسفند ماه – در ساعت ۱۵:۳۰ از استودیو ایران صدا پخش می شود به همراه مدیران کل محیط زیست و منابع طبیعی استان، گفتگوها در باره ی محیط زیست و منابع طبیعی چهار محال و بختیاری ادامه پیدا کند. شما می توانید این گفتگوی داغ سبز را از طریق برنامه ی “تارنمای فارسی” بر روی صفحه نخست درگاه مجازی رادیو اینترنتی ایران صدا ببینید و بشنوید.

همچنین می‌توانید از طریق شماره تلفن ۲۲۰۱۳۷۶۶ با گفتگوی داغ سبز تماس گرفته و یا با ارسال پیامک از طریق پیام گیر ۳۰۰۰۰۱۳۸۶ دیدگاه‌ها، خبرها و اظهار نظرهای خویش را در باره محیط زیست و منابع طبیعی دیار بختیاری مطرح کنید.

در همین باره:

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهار محال و بختیاری در گفتگوی داغ سبز

ماسه هایی که تا پشت پنجره کلاس رسیدند!

پنجشنبه, ۲۷ آبان, ۱۳۸۹

   در سفر به دیار نیمروز از آبادبومی بازدید کردیم که در سال ۱۳۸۶ تپه های نرم و آرام ماسه ای اطرافش که می توانستند مناظر چشم نوازی را ایجاد کنند، به حرکت  درآمده بودند تا امکان زیستن در آن آبادی را از همه زیسمندانش بگیرند. ماسه ها تا جایی پیش آمده بودند که می توانستند با سرانگشتان خود به شیشه پنجره کلاس های تنها مدرسه ی آن آبادی بزنند! مدرسه‌ای که دانش‌آموزانش به رغم همه ی این تهدیدها هنوز پای درس معلم می نشستند و سعی داشتند لبخند زندگی را فراموش نکنند.

ادامه مطلب»

چشم «هامون» منتظر باران رحمت و خردمندی است!

یکشنبه, ۲۳ آبان, ۱۳۸۹

   دریاچه هامون در این سال ها فقط بر روی نقشه های جغرافیا وجود دارد. سومین دریاچه بزرگ ایران که خشکسالی های پی در پی دهه ی اخیر و نامدیریتی حاکم بر منابع آبی آن، این بزرگ ‌ترین پهنه آب‌های شیرین سیستان را به یکی از بزرگ ترین کانون های برداشت ماسه و ریزگرد بدل ساخته است!

   هامون بزرگ که حکیم طوس در شاهنامه با نام «زره» از آن یاد می کند از ۳ دریاچه کوچک به نام های صابری، پوزک و هامون تشکیل شده است که در ترسالی ها و در زمان پرآبی، وسعت آن ها به ۵۶۶ هزار هکتار می رسیده است که از این مقدار ۳۸۲ هزار هکتار آن متعلق به ایران و مابقی آن در سرزمین افغانستان واقع شده است. در سال های نه چندان دور رودخانه هیرمند به همراه خاشرود و فراه و هاروت رود و شوررود و حسین آباد و نهبندان، دریایی با ظرفیت قریب به ۱۰ میلیارد متر مکعب آب را به زیستمندان سیستانی اش هدیه می کرده است.

ادامه مطلب»